بصیرت و همت در وحدت اسلامی

طبق گفته رهبر معظم انقلاب آیت ‏الله خامنه ‏ای هفته وحدت برای نزدیک شدن و همبستگی سنی‏ ها و شیعیان است.

چکیده

اهل سنت روز دوازدهم ماه ربیع‌الاول را تاریخ ولادت حضرت محمد(ص) می‏دانند اما اکثر شیعیان تاریخ این اتفاق را هفدهم ربیع‌الاول می‏دانند. در دهه شصت خورشیدی به ابتکار و پیشنهاد آیت‏ الله حسینعلی منتظری فاصلۀ بین دوازدهم تا هفدهم ربیع‏الاول را هفته وحدت نامگذاری می‏کنند.

طبق گفته رهبر معظم انقلاب آیت‏ الله خامنه ‏ای هفته وحدت برای نزدیک شدن و همبستگی سنی‏ها و شیعیان است.

«وحدت اسلامی» و اتحاد بین مسلمین از جمله اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین موضوعات در اندیشه‌ی سیاسی و فرهنگی رهبر معظم انقلاب اسلامی است. اهمیت این موضوع نزد آیت ‏الله خامنه ‏ای تا آنجاست که ایشان وحدت اسلامی را به عنوان «مسأله‌ای استراتژیک» و نه تاکتیکی معرفی نموده و همواره علما، روشنفکران، برجستگان سیاسی و آحاد امت اسلامی را به وحدت ذیل دستورات و آموزه‌های قرآن کریم و ارادت و محبت به پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) دعوت کرده‌اند.

واژگان کلیدی: ولادت پیامبر اکرم، وحدت اسلامی، شیعه، سنی.    

مقدمه

وحدت اسلامی به معنای یکی شدن مذاهب نیست. این وحدت نه شدنی است و نه منظور داعیان این وحدت است. وحدت به معنای نادیده گرفتن اختلافات، شیعه شدن سنی و یا سنی شدن شیعه نیست. مقصود از وحدت اسلامی همبستگی مسلمانان و اتحاد پیروان مذاهب گوناگون با وجود اختلافات مذهبی، در برابر دشمنان اسلام و بیگانگان است. معنای صحیح وحدت شیعه و اهل سنت این است که با توجه به این که بین دو مذهب مشترکات بسیاری است، دو گروه باید بر محور این مشترکات به هم نزدیک شوند، برای حفظ و تعالی اسلام با هم‏دیگر همکاری و همیاری داشته باشند، چرا که هر دو دشمن واحدی دارند. دشمنان اسلام، دشمنان هر دو مذهب هستند. در برابر این دشمنان و برای جلوگیری از سوء استفاده آنان از اختلافات باید در مقابل آن‏ها بر وجوه اشتراک خود تکیه کنند، تا بتوانند بر دشمنان اسلام که دشمن مشترک شیعه و سنی هستند، از خود دفاع کنند.

شیعه و سنی، قرن‌های طولانی است که در مسائل گوناگون اختلاف نظر دارند و این امر، گاه از سوی فتنه انگیزان مایه گسست‌ها، بلکه نزاع‌های فراوان در تاریخ شده است، و بی‌گمان، یکی از عللِ ضعف مسلمانان در حال حاضر در برابر هجمه استعمار غرب، همین امر بوده است. شیعه و سنی هر دو مسلمان و در اعتقادات، احکام، اخلاق و ... دارای مشترکات زیادی هستند، البته اختلاف‏هایی هم دارند که انکارشدنی نیست، اما این اختلاف‏ها نباید منجر به خصومت و دشمنی شود و به اساس اتحاد و برادری اسلامی ضربه وارد سازد .

علامه شرف‏الدین می‏گوید: «سیاست سبب جدایی شیعه و سنی شد، همان نیز باید سبب اتحاد شیعه و سنی شود» [1]. منظور این است که سیاست استعماری و دسیسه‏های بیگانگان فرق اسلامی و از جمله شیعه و سنی را از هم جدا کرده است، باید سیاست اسلامی به منظور مقابله با دشمن مشترک نیز آن‏ها را به هم پیوند دهد.

وحدت در گذر زمان

با مطالعه در تاریخ اسلام می‏توان شواهد فراوانی از وحدت و هم‏گرایی و ثمرات آن در بین مذاهب اسلامی یافت و آن‏ها را به عنوان اسوه و نمونه به جوامع اسلامی معرفی نمود. سیره حضرت علی (ع) بهترین الگو و اسوه برای برقراری اخوت و وحدت اسلامی است. ایشان برای حفظ وحدت مسلمانان نه تنها از حقوق خویش می‏گذشت، بلکه از همکاری با مخالفان خود نیز دریغ نمی‏کرد.

بزرگانی از هر دو مذهب شیعه و سنی در جهت پا گرفتن این وحدت کوشیده‏اند. افرادی، چون آیت‏الله بروجردی، حضرت امام خمینی، علامه شرف الدین، سید جمال الدین اسدآبادی، امام موسی صدر از میان شیعه و شیخ شلتوت و دیگران از بین اهل سنت را باید نام برد که در عرصه شکل‏گیری وحدت بین مسلمانان گام‏های مؤثری برداشته‏اند. با مراجعه به تاریخ نیز می‏توانیم شواهد فراوانی از همکاری و وحدت شیعه و سنی بیابیم. برای نمونه صاحب بن عباد شیعه، که در دوران عباسیان وزیر بود، قاضی عبدالجبار را که از بزرگان اهل سنت بود، به سمت قاضی القضاتی منصوب کرد.

در بین مسلمانان زمینه‏های وحدت بسیاری وجود دارد که با محور قرار دادن آن‏ها می‏توان وحدت بین مسلمانان و قدرت یافتن آن‏ها را شاهد بود؛ خدا، قرآن، رسول اکرم(ص)، حضرت علی(ع)، مسئله مهدویت، محبّت اهل بیت(ع)، دفاع از مردم فلسطین، مقابله با دشمنی‏های اسرائیل و آمریکا، از زمینه‏های وحدت امت اسلامی هستند.

وحدت از دیدگاه آیت الله خامنه‏ای

در اندیشه‌ی مقام معظم رهبری اتحاد مسلمانان و پرهیز آنان از اختلاف و تفرقه، زمینه‌ای مساعد برای «ایستادگی جمعی در برابر زورگویی‌های نظام سلطه» و «دفاع از منافع و حقوق ضایع‌شده‌ی جهان اسلام» به شمار می‌آید.

از برگزیده بیانات رهبر انقلاب اسلامی درباره‌ی وحدت اسلامی می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف - معنا، اهمیت و ضرورت وحدت اسلامی:

• وحدت به معنای تمسک "جمعی" به حبل‌اللَّه است [2].
• اتحاد مسلمین به معنای انصراف از عقاید خاص نیست [2و3].
• وحدت یعنی ایستادگی متحدانه در برابر دشمن مشترک [4].
• وحدت مسلمین؛ مسأله‌ استراتژیک [5].

ب - خطرات و موانع پیش‌روی وحدت اسلامی:

• کج‌فهمی و بی‌اطلاعی؛ مانع اتحاد [6].
• عوامانه شدن اختلافات مذهبی؛ عامل درگیری و خشونت بین مسلمانان [7].

ج - پیشنهادات و راهکارهایی برای تحقق وحدت اسلامی:

• برجستگان مبارزه‌ی با استعمار بر وحدت تکیه کرده‌اند [7].
• وجود نبیّ مکرّم اسلام(ص)؛ بزرگترین مایه وحدت اسلامی [3].
• مساله غدیر؛ یکی از محورهای وحدت اسلامی [8].
• ارشاد گروه‌های تکفیری و آگاه‌سازی مردم؛ وظیفه‌ی علما [7].
• منشور وحدت اسلامی را تهیه کنید [6].
• نظرات فرق مختلف اسلامی را در مجموعه‌ای واحد جمع کنید [3].

• وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

  امام خمینی (ره) در مورد وحدت اسلامی می‏فرماید: «می‏خواستم به دوستان و برادران عزیز سنی بگویم برادران این بیانات بزرگ علمای ما در مورد اهل سنت است و برای وهابیانی که به غلط و از روی دشمنی با اسلام و مسلمین می‏خواهند به برادران سنی بگویند شیعه با سنی دشمنی دارد بگویم چشم‏های کورتان را باز کنید و ببینید. یک دسته از مسلمانان شیعه هستند و یک دسته‏ای از مسلمانان سنی، یک دسته حنفی و یک دسته‏ای حنبلی و دسته‏ای اخباری هستند؛ اصلاً طرح این معنا، از اول درست نبود [9]. ما با مسلمین اهل تسنن یکی هستیم، واحد هستیم که مسلمان و برادر هستیم. اگر کسی کلامی بگوید که باعث تفرقه بین ما مسلمان‏ها بشود، بدانید که یا جاهل هستند یا از کسانی هستند که می‏خواهند بین مسلمانان اختلاف بیندارند [10]. این از عنایات اسلام است که همه برادران اهل سنت و شیعه با هم هستند و اختلافی با یکدیگر ندارند و بحمدالله، کسانی را که در دو طرف بودند و تفرقه ایجاد می‏کردند را هم شناختند و کنار زدند و امروز صادقانه در کنار یکدیگر خدمت می‏کنند و من امیدوارم که این رویه مستدام باشد [11]. این یک نقشه‏ای بود و شماها باید در آنجا کوشش کنید که این نقشه را خنثی کنید. اینکه بین مسلمین جدایی بیندازند، مسلمین را چند طایفه کنند -خصوصاً بین شیعه و سنی- یک فاصله زیادی ایجاد کنند، این‏ها می‏خواهند اسلام نباشد. برای اینکه از اسلام خوف دارند [12].  ما معترفیم که این دو برادر شیعه و سنی به واسطه دست‏هایی که در کار بوده است، چه از روی تقصیر یا قصور، نتوانسته‏اند اتحادی را که مسلمین باید در مقابل کفار و مشرکین داشته باشند، ایجاد نمایند [13]. ما با برادران اسلامی اهل سنت خود هیچ اختلافی نداریم و ما به برادران خود اطمینان می‏دهیم که تمام اقشار کشور -چه اهل سنت و چه شیعه- به حقوق خود خواهند رسید و هیچ فرقی بین طوایف مسلمین در حقوق سیاسی و اجتماعی و غیر آن نیست. من از همه برادران و خواهران خود در تمام کشور تقاضا دارم که به سمپاشی این عناصر فاسد اعتنا نکنند [14]. برادران من، برادران اهل سنت، برادران اهل تشیع، همه توجه داشته باشید که ریشه‏های فسادی که شماها را در تحت فشار ظلم و زیر چکمه‏های دژخیمان خودشان خرد کردند را در طول تاریخ و الان از بین شما بحمدالله رفته‏اند و می‏روند، این‏ها در صددند که با اسم‏های مختلف شما را به جان هم بیندازند و نتیجه بگیرند» [15].

   

  بصیرت وحدت اسلامی

  با بررسی گذرا و بهره‏گیری از منابع و متون دینی و بشری در می‏یابیم که انسان‏ها با وجود دارا بودن نکات مشترک فراوان، نسبت به همدیگر در بعد جسمی، روانی، فکری، تفاوت‏ها و تمایزات بسیار دقیق و ظریفی دارند. این تفاوت‏های ساختاری با سایر اختلافات محیطی، فرهنگ‏ها، موقعیت‏ها، آداب و رسوم و ... آمیخته شده و موجب شکل‏گیری تفکر و نگرش‏هایی می‏گردد و در نتیجه دیدگاه‏ها، تفسیرها، تاویل‏ها از هر حادثه و واقعه را (نسبت به دیگری) مختلف و متفاوت می‏سازد.

  قرآن کریم می‏فرماید: «ای مردم ما همه شما را از مرد و زن آفریدیم آنگاه شما را جماعت‏ها و قبیله‏ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید» [16]. دکتر شریعتی ضمن توضیح آیه مذکور در قسمتی از آن می گوید: «وضع ملیت‏ها را همچون خلق به خود نسبت می‏دهد یعنی که وجود ملت‏های مشخص و مستقل یک واقعیت طبیعی در خلقت است و یک فرضیه فلسفی یا قرارداد سیاسی یا وهمی در اندیشه و احساس نیست (لِتعارفوا) تعارف یکدیگر را بازشناختن نتیجه نهایی و منطقی اختلاف وجود ملت‏هاست» [40و 41].

  دکتر شریعتی با توجه به طبیعی بودن تفاوت و نگرش می‏گوید: «وحدت علمی یک فاجعه است مرگ علم است هر جا در هر ملتی مذهبی و حزبی و جامعه‏ای وحدت علمی و وحدت قالب‏های اعتقادی وجود دارد علامتش این است که یا در آن جامعه استبداد فکری و اعتقادی وجود دارد و یا مرگ گریبان‏گیر اندیشه و فکر شده است». پس با بیان مطلب فوق و بسیاری مطالب از این قبیل آشکار می‏گردد که مقصود از وحدت، در همه جهات بطور اشتراکی و یکجور فکر کردن یا همه اصول و فروع هم را پذیرفتن و یا هر گروهی بخشی از اعتقادات خود را کنار گذاشتن نیست، چراکه اختلاف در تفکر و نگرش و برداشت در مسائل فکری، علمی، نه تنها منفی نیست بلکه اولاً نشان دهندهء آزاد اندیشی و آزادی فکر ثانیاً پیشرفت و ترقی منوط به آن است. با وجود اینکه سلمان و ابوذر هر دو در اوج ایمان بودند پیامبر(ص) می‏فرماید: «اگر آنچه در قلب سلمان بود ابوذر می‏دانست یا می‏فهمید او را به قتل می‏رساند یا تکفیر می‏کرد» [41](متفاوت بودن فهم و برداشت). بلکه منظور از وحدت با وجود به رسمیت شناختن اختلاف نظر و دیدگاه پذیرفتن اینکه هر کس حق تفکر و تعقل دارد و حقوق انسانی و اعتقادی حیاتی و اجتماعی یکدیگر را ارج بنهد و به دلیل اینکه دیگری متفاوت فکر می‏کند او را ضایع نساخته و اتهام‏ها، لعن‏ها، دروغ‏ها و دشنام‏ها را نصیب دیگری ننماید و حق را در انحصار خویش قرار ندهد و دیگری را تکفیر و تفسیق نکند [40].

  استاد مطهری می‏گوید: «مقصود از وحدت اسلامی چیست آیا مقصود این است که از میان مذاهب اسلامی یکی انتخاب شود و سایر مذاهب کنار گذاشته شود یا مقصود این است که مشترکات همه مذاهب گرفته شود و مفترقات همه آنها کنار گذاشته شود و مذهب جدیدی به این نحو اختراع شود که عین هیچ یک از مذاهب موجود نباشد یا اینکه وحدت اسلامی هیچ ربطی به وحدت مذهب ندارد. مخالفین اتحاد اسلامی مسلمین برای اینکه از وحدت مفهومی غیر منطقی و غیر علمی بسازند آن را به نام وحدت مذهبی توجیه می‏کنند تا در قدم اول با شکست مواجه گردد. بدیهی است که منظور عالمان روشن فکر اسلامی از وحدت اسلامی حصو مذاهب به یک مذهب یا اخذ مشترکات مذاهب و طرد و مفترقات آن‏ها (که نه معقول و نه منطقی و نه عملی) نیست ... در ادامه می‏گوید تنها چیزی که وحدت اسلامی از این نظر ایجاب می‏کند این است که مسلمین برای اینکه احساسات کینه توزی در میانشان پیدا نشود یا شعله‏ور نگردد متانت را حفظ کنند یکدیگر را سب و شتم ننمایند به یکدیگر تهمت نزنند و دروغ نبندند و منطق یکدیگر را مسخره نکنند و بالاخره عواطف یکدیگر را مجروح نسازند و از حدود منطق و استدلال خارج نشوند و در حقیقت لااقل حدودی را که اسلام در دعوت غیر مسلمان به اسلام لازم دانسته درباره خودشان رعایت کنند» [17].

  استاد مرحوم کاشف الغطا می‏گوید: «اتحاد یک مشت الفاظ تو خالی و عبارات فصیح و بلیغ هر قدر هم عالی نیست روح اتحاد همان حسن نیت واقعی است که از قلب پاک سر چشمه می گیرد اتحاد یک سلسله صفات درونی و اعمال و ملکات است ، ملکات و سجایایی که در اعماق روح ریشه دوانیده و سراسر وجود ایشان را در برگرفته است. اتحاد یک رشته اخلاق و عواطف عالی انسانی است اتحاد این است که مسلمانان در منافع با یکدیگر شریک باشند و اصول عدالت و انصاف را در حق یکدیگر را رعایت کنند» [18].

  منابع مختلفی وجود دارد که هر کدام از نویسندگان با دیدگاه‏های مختلفی به اصل وحدت اسلامی پرداخته‏اند [19،20،21،22،23،24،25،26،27،28،29]، که در اصل تمام این مسیرها به مقصد واحد "اسلام" منتهی می‏شود که هدف و غایت انسان‏ها را در تسلیم شدن در برابر خدا را دنبال می‏کند.

   

   مناظره میان اهل شیعه و سنت

  از بارزترین ویژگی‏های ادیان الهی به ویژه دین اسلام دعوت به گفتمان و تبادل افکار و اندیشه‏ها است؛ زیرا که هدف نهایی ادیان آسمانی هدایت بشر به سوی سعادت ابدی است و این امر میسر نیست، مگر از طریق عقل و منطق و دعوت انسان به فطرت: «چنین بود که خداوند فرستادگانش را در میان آنان برانگیخته خواست، و پیامبران خود را به سوی آنان گسیل داشت، تا میثاق فطرت توحیدی را از آنان باز جویند، و نعمت‏های از یاد رفته خداوندی را فرا یادشان آرند، و با تبلیغ حقایق توحیدی احتجاج کنند، و خردهای به گور خفته را رستاخیزی فراهم آرند ...» [30]. این اولاً. ثانیاً: هدف و رسالت قرآن و کتاب‏های آسمانی اقامه حجت و برهان بر مردم بود. قرآن خود در این باره می‏گوید: «هر کس هدایت شود، براى خود هدایت یافته و آن کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه شده است و هیچ کس بار گناه دیگرى را به دوش نمى‏کشد. و ما هرگز (قومى را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آن که پیامبرى مبعوث کرده باشیم (تا وظایفشان را بیان کند)» [31]. و قول خدای متعال که می‏فرماید: «بگو دلیل رسا (و قاطع) براى خداست (دلیلى که براى هیچ کس بهانه‏اى باقى نمى‏گذارد) و اگر او بخواهد، همه شما را (به اجبار) هدایت مى‏کند. (ولى چون هدایت اجبارى بى‏ثمر است، این کار را نمى‏کند)» [32]. اما بر عکس تمام احزاب سیاسی و مکتب‏هایی که به دنبال خواسته‏های بنیان‏گذران و اعضای خود هستند، از طریق سانسور و بستن دهان‏ها و سرکوب مردم با قوه قهریه خواسته‏های خود را برآورده می‏کنند. قرآن درباره آنان می‏فرماید: «همان‏ها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّى» پیروى مى‏کنند پیامبرى که صفاتش را، در تورات و انجیلى که نزدشان است، مى‏یابند آن‏ها را به معروف دستور مى‏دهد، و از منکر باز می‏دارد اشیاء پاکیزه را براى آن‏ها حلال مى‏شمرد، و ناپاکی‏ها را تحریم مى‏کند و بارهاى سنگین، و زنجیرهایى را که بر آن‏ها بود، (از دوش و گردنشان) بر مى‏دارد، پس کسانى که به او ایمان آوردند، و حمایت و یاریش کردند، و از نورى که با او نازل شده پیروى نمودند، آنان رستگارانند» [33]. به یقین می‏دانیم که سلطه بر مردم از راه قهر و سرکوب هیچ نفعی را به دنبال نخواهد داشت، مادامی که فکر و اندیشه مردمان تسخیر نشود. این راه، راه و روش مستکبران و فراعنه تاریخ است که از راه قهر و غلبه و شمشیر در صدد تسلیم مردم بودند:« فرعون گفت: من جز آنچه را معتقدم به شما ارائه نمى‏دهم، و شما را جز به راه صحیح راهنمایى نمى‏کنم! (دستور، همان قتل موسى است!)» [34]. «فرعون گفت: آیا پیش از آنکه به شما اجازه دهم، به او ایمان آوردید؟! حتماً این نیرنگ و توطئه‏اى است که در این شهر (و دیار) چیده‏اید، تا اهلش را از آن بیرون کنید ولى بزودى خواهید دانست؛ سوگند مى‏خورم که دست‏ها و پاهاى شما را بطور مخالف [دست راست با پاى چپ، یا دست چپ با پاى راست‏] قطع مى‏کنم سپس همگى را به دار مى‏آویزم» [35]. اسلام و قرآن این شیوه را به شدت محکم کرده و از آن به عنوان استکبار در روی زمین تعبیر کرده است: «(سرانجام) فرعون و لشکریانش بدون حقّ در زمین استکبار کردند، و پنداشتند بسوى ما بازگردانده نمى‏شوند»[36].

  از این رو است که می‏بینیم قرآن کتاب گفت و گو و مناظره و دعوت به سوی حق به بهترین و مناسب‏ترین شکل است. لذا سزاوار است این کتاب الهی با دقت و تأمل مورد مطالعه قرار گیرد، تا بهترین منابع و مدارک مناظره دینی از آن استخراج شود. از مسائل اعتقادی گرفته تا احکام شرعی. قرآن کریم -در زندگی مسلمانان- به عنوان منبع برای دریافت این موضوع است که حاوی سبک‏های متنوع گفت و گو و مناظره از پیامبر (ص) و اصحاب است [37]. از بررسی آیات متعدد در می‏یابیم همانگونه که قرآن به گفت‏وگوی پیامبران با امت‏هایشان اعم از طاغوت‏ها یا اکثر مردم اشاره می‏کند، استراتژی‏اش نیز در برخورد با منحرفان و منکران معاد، اهل کتاب و منکران نبوت، مباحثه و گفت‏وگو بوده است [38].

  از بدیهیاتو مسلمات است که بحث و گفت‏وگو دارای آثار مبارک و میمون بسیاری است که بازگشت آن به جامعه اسلامی و جهان بشریت است. از جمله آن آثار و برکات عبارتند از:

• هدایت و ارشاد و رسیدن به مقصود بدون درگیری و خونریزی.
• قدرت و توان تفکر اسلامی در اقناع و ارشاد و برتری بر سایر دیدگاه‏ها، یا غلبه و برتری مکتب اهل بیت بر سایر مذاهب اسلامی.
• تحقق همکاری اجتماعی و استفاده از تمام ظرفیت‏ها از راه تعاون و همکاری میان افراد جامعه که باعث حل بسیاری از مشکلات خواهد شد.
• اطمینان به این که مسئله مورد بحث و گفت‏وگو از جمیع جوانب بررسی و تحلیل شده و نتیجه‏اش اطمینان به افکار و آرای مطرح شده است.
• از مهم‏ترین فواید و آثار تضارب افکار، وحدت و نزدیکی صفوف مسلمانان و آگاهی از دسیسه‏ها و ترفندهای دشمنان در سوء استفاده از مسائل اختلافی برای ایجاد تفرقه در میان مسلمانان است [39].

•  هم‏چنین از شرایط گفت‏وگو و مناظره می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مناظره و گفت‏وگو در فضایی کاملاً آرام و به دور از مسائل حاشیه‏ای برگزار شود و دو طرف مناظره شخصیت‏های علمی هم طراز باشند، تا توازن علمی برای روشن شدن حق و حقیقت برقرار شود.
• مناظره در فضایی به دور از جنجال و هیاهو و حضور معاندان و دشمنان اسلام برگزار شود.
• مسائل و موضوعات مورد گفت‏وگو نخست مباحث و مسائل اساسی و زیربنایی باشد، و در طرح مسائل از شیوه علمی و استدلالی پیروی شود، پس از آن و بعد از توافق بر سر مسائل اصلی و زیربنایی، موضوعات دیگری که از اهمیت درجه دوم برخوردارند مطرح شود.
• پرهیز از طرح مسائل حاشیه‏ای؛ مانند نظر و فتوای شخص خاص، یا دیدگاه فرد خاص و دوری از طرح برخی مسائل اختلافی و برخی نظریات غیر معروف.
• پرهیز از تقطیع و یا تحریف برخی نصوص و هر آنچه را که مناظره را از رسیدن و دریافت حقیقت دور می‏کند.
• از جمله مطالب بسیار مهم در گفت‏وگو و مناظره این است که طرف مقابل ما را به عنوان طرف شیعی مورد مناظره بپذیرد، و دیدگاه‏ها به طور صریح و به دور از تقیه مطرح شود. اما متأسفانه گاهی مشاهده می‏شود که برخی از گروه‏های فکری مقابل شیعه، در مناظراتشان، اگر پیروز شدند، این را پیروزی فکری بر شیعه می‏دانند، اما اگر در مناظره پیروزی از آن شیعه بود، آن را نمی‏پذیرند و می‏گویند تقیه می‏کنید و از باب تقیه این مباحث را مطرح می‏کنید و این چیزی از حقیقت و واقع را کشف نمی‏کند. این روش در واقع راه مناظره را بر شیعه می‏بندد و در هر دو حال شیعه را مغلوب معرفی می‏کند. لذا این‏گونه مناظره ره به جایی نمی‏برد.
• طرف مقابل شیعه، باید هویت فکری و مکتب فقهی خود را مشخص کند، مثلاً اعلام کند که از کدام مذهب چهارگانه اهل سنت، (مالکی، حنفی، شافعی، حنبلی) و کدام مکتب فکری کلامی و اشاعره، معتزله و ... پیروی می‏کند تا شیعه بداند که با کدام یکی از مذاهب فقهی، یا کلامی در حال مناظره است.
• استناد طرف مناظره، منابع و مصادر شیعه باشد، نه کتاب‏های مخالفان شیعه. بسیار مشاهده می‏شود که طرف مناظره به جای استناد به منابع شیعی، به کتاب‏هایی که مخالفان شیعه تهیه و آن را به شیعه نسبت می‏دهند استناد می‏کنند. حال آن که شیوه درست در مناظره این است که طرف مناظره به خود آثار شیعه استناد کند. همین شیوه در طرف مقابل اهل سنت، یعنی شیعه نیز باید رعایت شود.
• از جمله مطالبی که باید در مناظره‏ها به آن توجه شود، این است که صرف وجود یک روایت در کتابی دلیل بر آن نیست که آن مذهب، به محتوای آن روایت ایمان دارد و به آن معتقد است. به عنوان نمونه روایات تحریف قرآن هم در کتاب‏های شیعه و هم در منابع اهل سنت وجود دارد، اما محققان شیعه و سنی، آن‏ها را نمی‏پذیرند و به مفاد آن‏ها اعتقاد ندارند. لذا مناظره کننده باید به سخن محققان اعتماد کند، نه صرف وجود روایت.

•  

  نتیجه ‏گیری

  با عنایت به تاکید قرآن کریم و انبیاء عظام و سیره معصومین (ع) همچنین خلفا و بزرگان اهل علم و اندیشه و تفکر و عرفان در خصوص نگاهی انسانی به کلیت افراد صرفنظر از دین و آئین بخصوص شیعه و سنی درمیابیم که تمامی این بدبینی‏ها، سوء ظن‏ها، نگاه‏های حقارت آمیز به یکدیگر و لعن و نفرین نثار هم نمودن ریشه در اعتقادات دینی داشته و ما به عنوان پیروی از مکتب انسان ساز و جامع و همچنین الگوهای ممتاز و حسنه خویش به چنین اعتقاد و روش و منشی نائل آمده‏ایم. به واقعیت نزدیک‏تر است که عاملین و تئوری پردازان اختلافات و تفرقه از سویی و قربانیان آن از سوی دیگر با وجود بهره گیری و بهره برداری فراوان از اهرم‏ها و ابزارهای دینی و اعتقادی و تلبس به لباس عقیده و مذهب که منجر به فاصله‏ها، کدورت‏ها و کینه‏ها گردیده و خسارت‏های زاید الوصفی به بنیان‏های جوامع اسلامی در بعد مادی و معنوی و همچنین باورهای ایمانی فطری و تربیتی مردم وارد نموده، اصولاً نه با آموزه‏های دینی و اعتقادی اسلامی سازگاری دارد و نه با هیچ کدام از ادیان توحیدی و نه حتی با مکاتب بشری که ریشه در تعقل، تفکر و علم دارد. بلکه عوامل آن را می‏بایست طبق معمول و بر اساس شواهد تاریخی از سویی از جانب کسانی دانست که به جهت تسلط همه جانبه بر بلعیدن پشتوانه‏های اعتقاد حقیقی و کیان و سرمایه‏های مادی و معنوی مردم و از سوی دیگر رذائل اخلاقی، ناهنجاری‏های فرهنگی، احساس کمبودها، حقارت‏ها و عدم تحلیل جامع و جهل و نادانی در واقع فاصله گرفتن از فطرت پاک و تفکر معقول و دور شده از تلالؤ نور حقیقت دانست.

  منابع

• شرف‏الدین، عبدالحسین، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه، دوانی، علی، ص 8، چاپ دوم، کتابخانه بزرگ اسلامی، 1396ق.
• بیانات‌ در دیدار شرکت‏کنندگان در همایش کنفرانس وحدت اسلامی‌ ۱۳۸۵/۰۵/۳۰.
• بیانات در دیدار میهمانان شرکت‌کننده در کنفرانس وحدت اسلامی ۱۳۶۸/۰۷/۲۴.
• بیانات در دیدار مهمانان کنفرانس وحدت اسلامی ۱۳۷۶/۰۵/۰۱.
• بیانات در دیدار اعضای ستاد برگزاری کنفرانس جهانی اهل‌بیت(ع) ۱۳۶۹/۰۱/۲۶.
• بیانات در دیدار کارگزاران نظام ۱۳۸۶/۰۱/۱۷.
• بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در هم‌اندیشی علمای اهل تسنن و تشیع ۱۳۸۵/۱۰/۲۵.
• بیانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) ۱۳۷۹/۰۱/۰۶.
• صحيفه امام خمینی، ج 13، ص 54.
• صحيفه امام خمینی، ج 6، ص 133.
• صحيفه امام خمینی، ج 17، ص 105.
• صحيفه امام خمینی، ج 7، ص 507.
• صحيفه امام خمینی، ج 16، ص 488-489.
• صحيفه امام خمینی، ج 6، ص 430.
• صحيفه امام خمینی، ج 14، ص 288-289.
• قرآن کریم، سوره حجرات، آیه13.
• مطهری، علی، شش مقاله، ص212.
• موثقی، احمد، استراتژى وحدت در اندیشه سیاسى اسلام، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، جلد 2، ص 37.
• مهدی مسائلی؛ پیشوایان شیعه، پیشاامان وحدت؛ انتشارات سپیده باوران.
• مهدی مسائلی؛ لعن‏های نامقدس؛ انتشارات آرما.
• مهدی مسائلی؛ نهم ربیع، جهالت‏ها و خسارت‏ها؛ انتشارات وثوق.
• مهدی آقانوری؛ امامان شیعه و وحدت اسلامی؛ انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
• گردآورد بیانات مقام معظم رربرد درباره انسجام اسلامی؛ اکسیر اعظم؛ انتشارات دفتر عقل.
• محمد حسین امیراردوش؛ وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز، با تکیه بر جنبش اتحاد اسلام؛ انتشارات مجمع تقریب مذاهب اسلامی. 
• مهدی شاندیزی و سید حجت سبحانلو؛ آب را گل نکنیم؛ انتشارات همیاران جوان.
• علیرضا برازش؛ وحدت و همگرایی از منظر رهبر معظم انقلاب؛ انتشارات امیرکبیر.
• شهید فتحی شقاقی؛ شیعه و سنی غوغای ساختگی؛ ترجمه سیدهادی خسروشاهی؛ انتشارات مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
• عبدااکریم بی‏آزارشیرازی؛ شیخ محمود شلتوت، طلایه‏دار تقریب؛ انتشارات مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
• سید حمید جاوید موسوی؛ اتحاد اسلامی در آثار شهید مطهری؛ انتشارات صدرا.
• علی بن ابی طالب، نهج البلاغه، خطبه 1.
• قرآن کریم، سوره اسراء، آیه 15.
• قرآن کریم، سوره انعام، آیه 149.
• قرآن کریم، سوره اعراف، آیه 157.
• قرآن کریم، سوره غافر، آیه 29.
• قرآن کریم، سوره اعراف، آیه 123 و 124.
• قرآن کریم، سوره قصص، آیه 39.
• فضل الله، سید محمد حسین، الحوار فی القرآن، ص 10، قم، مکتبة الشهید الصدر، چاپ 1، 1399ق.
• اسالیب القرآن الکریم فی الرد علی الحملات الاعلامیة، نعیم رزق الدردساوی، اردن، دارالفرقان، چاپ 1، 1420ق.
• حسینیان، محمدجعفر، جزوه روش مناظره.
• خبرنگار ناحیه میثم تمار از حوزه 208 انصارالفاطمه(س)، کد خبرنگار: 794. http://mahallati.ghasam.ir.
•  شریعتی، علی. ۱۳۸۸. مذهب علیه مذهب مجموعه آثار ۲۲. تهران.
•  

گردآورنده: مریم جعفری