بازار تاریخی و تاریخ ساز ارومیه

بازار تاریخی و زیبای ارومیه با قرار گرفتن در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر همواره یکی از مقاصد اصلی گردشگران داخلی و خارجی بوده است.

بنایی با بهره گیری از خلاقیتی منحصربفرد و در عین حال ساده این روزها  پذیرای مسافرینی است که هم قصد خرید دارند و هم تماشا.

بازار تاریخی ارومیه یکی از مراکزی است که بر حسب نیازهای اجتماعی در مقطعی از تاریخ شکل گرفت، بازاری که سبک معماری به کار گرفته در آن نیز نشانگر فرهنگ و ذوق اصلی آذری- ایرانی است.

وقتی وارد این بازار می شوی گویا دریچه‌ای از زمان آدمی را به چند صد سال پیشتر برده و با فرهنگ و هنر ایران قدیم آشنا می سازد.

یادگارانی از زند و قاجار

بازار قدیمی شهر ارومیه در مجموعه بافت قدیمی و در گوشه جنوب شرقی شهر قرار دارد؛ قدیمی ترین بخش‌های این بازار مربوط به دوره صفویه و بعد آن تعلق دارد؛ در گوشه کنار این بازار تاریخی حمام‌هایی نیز وجود دارد که تاریخ شناسان آنها را متعلق به دوره زندیه و قاجار می دانند.

با دخل و تصرفاتی که بر اثر انقلاب صنعتی و زندگی مدرن در کالبد شهر ارومیه به‌وجود آمده، قسمت‌های زیادی از بافت قدیمی مخصوصاً بخش تجاری شهر تخریب و یا اتصال آن‌ها از هم گسیخته شده، به طوری که در حال حاضر قسمت کوچکی از بافت قدیمی بازار با حد فاصل دو خیابان و میدان نوساز در شمال شرقی شهر قرار گرفته و یکی از حمام های قدیمی در قسمت دیگر شهر، در حال حاضر بخش عمده و سالم بازار قدیمی ارومیه در بین خیابان های عسگرآبادی، امام، مهاباد و اقبال محصور است.

مجموعه بازار قدیمی ارومیه در حال حاضر در مرکز شهر قرار گرفته و پلان کلی آن به شکل مستطیل ناقص، محصور در بین خیابان های امام، عسگرآبادی، اقبال و مهاباد است.

بازاری که اصالتش را حفظ کرده است

این بازار حدوداً دارای 60 هزار مترمربع مساحت بوده تنها در قسمت بافت قدیمی آن که در حال حاضر تحت مراقبت و بهسازی می باشد حدود 1000 باب مغازه با عملکردهای متفاوت و تعداد 7 تیمچه و سرای نسبتاً بزرگ، پنج حمام قدیمی و یک باب مسجد با پنج هزار مترمربع مساحت(مساحت مسجد جامع شهر) و دیگر واحدهای مربوطه به مشاغل گوناگون واقع شده‌اند که در نتیجه این مجموعه را به صورت یکی از آثار ارزشمند کشور و بازارهای قدیم قابل توجه درآورده است.

نکته قابل ذکر اینکه مانند دیگر بازارهای قدیمی با گذشت زمان و براثر دخل و تصرفات غیراصولی، مقدار قابل توجهی از فضای معماری اعم از راسته بازارها، دکاکین، سراها، تیمچه‌ها و برف اندازهای آن به صورت ناهماهنگ با بافت قدیمی و به شکلی مغایر با معماری اولیه و به صورت غیر اصولی نوسازی گردیده‌اند.

معماری چشم نواز بازار ارومیه

به همین جهت تیپ معماری چندین راسته و سرا و تیمچه دستخوش تغییرات واقع و حالت ناهماهنگی با بخش های اصلی پیدا نموده‌اند. همچنین برف اندازها و سراهای آن از میان رفته اما بلافاصله باید یادآوری کرد که خوشبختانه به علت حجم و گستردگی زیاد آثار مجموعه و با عنایت به اینکه قسمت اعظم راسته بازارها و دیگر واحدهای معماری شکل اصلی و بافت اولیه خود را حفظ کرده‌اند به همین جهت هنوز این بازار در ردیف اماکن تاریخی و معماری بسیار خوب کشور محسوب می‌شود.

مجموعه بازار قدیمی ارومیه به طوری‌که در ذکر تاریخچه و موقعیت آن گفته شد شامل واحدهای مختلفی با عملکردهای متفاوت می باشد، از خصوصیات بارز این مجموعه سادگی معماری آن است، با وجود تفاوت‌هایی که از نظر فرم در طاق ها و چشمه و گنبدهای بازار مشاهده می‌شود، هیچ نوع تنوعی از حیث تکنیک هنری مانند کاشی کاری، گچبری، سنگ کاری و دربهای قدیمی پرکار چوبی در بازار دیده نمی‌شود، مصالح تمام راسته بازارها و چهارسوها از آجر انتخاب و اکثراً حتی فاقد اندود ساده گچ نیز است.

بازاری محصور در بین مساجد

تنها تنوع مجموعه، ذوق و سلیقه معماران دوره‌های مختلف است که هرکدام با انتخاب فرمی خاص از نظر شکل قوسها اثری از خود به یادگار گذاشته اند.

یکی از ویژگی‌های منحصر بفرد این بازار تاریخی، مجاورت آن با مسجد اعظم ارومیه است، سردر ورودی اصلی بازار ارومیه از طرف مسجد اعظم، یکی از زیباترین جلوه‌های قدیمی معماری ایران است.

سبک به کار رفته در احداث این بازار، منحصرا سبک ایرانی - اسلامی است که با فرهنگ مردم آن دوران همرنگی دارد.

این بازار در تاریخ 22 خرداد سال 1362به شماره 1639 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

(ارتباطات سازمان فرهنگی ، اجتماعی و ورزشی شهرداری ارومیه)